Hoi Leoniek, kun je mij helpen?

Mijn moeder is vier maanden geleden overleden. Ik loop er tegenaan dat er geen vaste ’tijd’ is voor rouwen en ik in de tussentijd mij wel moet blijven verantwoorden hoe het met mij gaat tegen over mijn werkgever. Hebben meerdere mensen er last van dat dit als een soort druk voelt je werk te moeten oppakken? Is het raar dat ik ook van mezelf vind dat ik weer helemaal mee moet kunnen draaien?

Groet, Anushka

Vroeger
Vroeger hadden we duidelijke rouwrituelen. Men droeg het eerste jaar na het overlijden ‘zwart’, dan wist iedereen hoe de vlag erbij hing. Er werd rekening met je gehouden en er werd zeker niet te veel van je verwacht.

Tegenwoordig ligt het ietsje anders. De meeste mensen in rouw kleden zich zoals ze zich altijd kleedden en je ziet niet meer aan ze dat ze in rouw zijn. In mijn eigen praktijk vind ik het vaak opvallend dat iemand die van binnen helemaal kapot is, er van buiten uit kan zien alsof er niets aan de hand is. Helaas loopt iemand in rouw daar zelf ook tegenaan en hoort hij/zij vaak: “wat zie je er goed uit, gaat het weer een beetje?”. De rouw wordt niet (h)erkend.

Bij de bedrijfsarts
Als je als rouwende bij de bedrijfsarts komt (om maar eens iemand te noemen) en je er weloverwogen antwoorden kunt geven, je niet de hele tijd in snikken uitbarst (wat vaak niet gebeurt) dan is het moeilijk in te schatten voor de bedrijfsarts hoe het met je gaat. Als jij komt met het verlies van je kind of je partner, dan kan de bedrijfsarts op basis van het verlies wel inschatten dat je voorlopig maar rustig aan moet doen. Anders wordt dat als het het gaat om verlies van een ander dierbaar persoon, zoals in het geval van Anushka, haar moeder.

Het pad
Wanneer iemand wordt geconfronteerd met intense rouw, dan ontvouwt zich een geheel nieuw pad. Hoe dat pad moet worden bewandeld is onbekend. Het ontvouwt zich als men loopt.
Dat pad moet men alleen lopen, maar de mensen om de rouwende heen willen graag helpen bij het bewandelen van het pad. Met allerlei goedbedoelde adviezen. “Je moet er wel wat van maken hoor”, of “Je moet wel het huis uit gaan”. Soms ook oordelend: “Werk je nou nog niet?”, of “werk je alweer?”, of “je maakt helemaal geen plezier”, of “goh, het gaat zeker goed met je, je bent zo aan het lachen”. Zo veel mensen, zo veel meningen. De persoon om wie het gaat denkt over de opmerkingen na en trekt zich deze opmerkingen ook aan.

Land van rouw

Iemand die rouwt probeert zijn weg te vinden in dit ‘land van rouw’ en heeft het al moeilijk genoeg om de route te vinden. De opmerkingen van de omgeving maken het niet altijd makkelijker. Rouwende mensen zijn erg gevoelig voor meningen van anderen. De ene persoon zal het belangrijk vinden om uit te stralen dat hij ‘niet in de rouw blijft hangen’, de ander vindt het belangrijk om duidelijk te maken dat het leven niet zomaar doorgaat. Een opmerking van een buitenstaander kan de rouwende al gauw het gevoel geven dat hij wat anders uitstraalt dan hij wil uitstralen, of dat hij niet ‘goed’ rouwt.
Wat wij als betrokken omstanders beter kunnen doen is vragen stellen. “Hoe werkt het voor jou om weer te werken?” of “Hoe helpt het jou om plezier te maken”, of “Hoe beviel het jou om deze vakantie zo te doen?”. Dan laten we aan de rouwende zijn eigen oordeel (en dat is al moeilijk genoeg!) en helpen we de ander op een rijtje te krijgen wat wel of wat niet werkt in plaats van dat wij een idee opleggen over hoe het zou moeten zijn.

Wanneer rouw je ‘goed’
Er is geen definitie of handleiding voor ‘goed’ rouwen. We kunnen niet zeggen dat je goed rouwt als je de hele dag huilt, of dat je goed rouwt als je nooit huilt, of alles daartussenin en alle andere mogelijke uitingen die er zijn. ‘Goed’ of ‘fout’ rouwen bestaat niet. Er bestaat alleen maar rouwen. En de manier waarop dat rouwen plaatsvindt, is voor iedereen verschillend.

Rouw is een grillig proces

Soms denk je dat het beter gaat, maar dit hoeft niet een constante opgaande lijn te zijn. Het is meer een slingerbergweg. Iedereen die wel eens in de bergen heeft gewandeld herkent dit. Je klimt omhoog, dan denk je dat je er bent maar dan ga je weer naar beneden, soms nog dieper dan je omhoog ging. Rouw geeft geen houvast. Hetenige houvast is dat er geen houvast is en dat niets ‘iets’ zegt over hoe jouw rouwproces verloopt.

Theorieën in rouw
Er zijn theorieën die deze slingerbeweging verklaren. Een van die theorieën is het duale procesmodel waarbij men ervan uitgaat dat er een verlieskant en een herstelkant in rouw zijn. Dat je heen en weer gaat tussen die twee kanten. Dus de ene keer ben je meer met de taken bezig die horen bij het verlies en de andere keer meer bij het herstel. Als je plezier hebt dan zit je in de herstelkant en als je weer diep verdrietig op de bank zit, zit je meer in de verlieskant. Dat is niet goed en niet slecht, het is hoe het gaat.

Wat kun je verwachten in rouw?

Naast dat iedereen het op zijn eigen manier doet, is er wel een rode draad te herkennen. Zo merken we dat je in eerste instantie in rouw gaat erkennen wat er is gebeurd. Met erkennen bedoelen we dat je het werkelijk beseft, dat je ‘accepteert’ dat het is gebeurd. Dit is altijd een moeilijk woord omdat er nogal eens wordt gedacht dat je het goed moet vinden. Maar dat bedoelen we er niet mee. We bedoelen ermee dat je echt zegt “ja hij/zij is dood, dat is vreselijk, daar moet ik mee verder”. Daar heb je veel informatie voor nodig, alles wat je begrijpt, kun je mee verder. Denk aan de mensen van de MH17 ramp, die kunnen niet rouwen omdat niet alle informatie boven tafel is.

Wat ik in mijn praktijk vaak zie, is dat dit ‘erkennen’ vaak het eerste jaar duurt. Na een jaar zeggen mensen dan telkens “het is alsof ik nu pas besef dat hij/zij echt dood is”.Voor de goede orde, dit betekent dus zeker NIET dat rouwen één jaar duurt.

In het tweede jaar wordt de pijn om het verlies dan ook anders. Je bent al wat ‘gewend’ aan het leven zonder jouw dierbare maar je mist nu veel meer de persoon dan de rol die hij/zij vervulde. Het verdriet kan dan soms veel dieper voelen. Langzaamaan krabbel je wat omhoog en vind je rituelen die ervoor zorgen dat jij jouw overledene in je leven kunt houden, om dan langzaamaan te kunnen gaan verbinden met jouw dierbare als een overleden persoon en het weer lukt om je te verbinden met het leven en erop te vertrouwen dat niet iedereen ‘zomaar’ doodgaat.

Dit wordt ook wel de theorie van de rouwtaken genoemd.

Rouw kort door de bocht

Natuurlijk is dit heel kort door de bocht een rouwproces onder de loep genomen. Wat ik altijd belangrijk vind is dat je in rouw weet dat het soms na het eerste jaar niet beter gaat. Ik merk dat mensen zo teleurgesteld kunnen zijn. Er heerst nog altijd de gedachte dat het na het eerste jaar beter wordt. Dat is dus vaak niet zo! Als het dan niet beter gaat, dan kun je denken dat je ‘niet goed rouwt‘.

Verwacht alles en verwacht niks

In het kort komt het erop neer dat er geen voorspelling te doen is over hoe jouw rouwproces zal verlopen. Je kunt alles verwachten, maar tegelijkertijd niks. Misschien is het beste om te verwachten dat rouwen grillig is. Dat als jij je vandaag heel slecht voelt, dat dit morgen beter kan zijn. Vertrouw erop dat die slechte dagen minder worden! Ik zeg altijd dat de dalen minder diep worden en minder lang gaan duren en de hoogtes langer duren en vaker voorkomen.

Rouwen kost tijd

Het cliché ‘tijd heelt alle wonden’ is er eentje die we ook in onze rouwkalender hebben opgenomen, met als ondertitel “dan zet ik de tijd wel even vooruit”. Het is een cliché met een kern van waarheid. Alleen de factor tijd zal de wond niet helen, tijd maakt de wond wel beter te verdragen, hoe raar het ook klinkt. Rouwen kost tijd. Neem je tijd. Laat je niks wijsmaken dat het al over moet zijn of dat je te snel gaat. Doe het op jouw manier. Wat een ander ook zegt.

Mijn ervaring is dat de meeste mensen er doorheen komen, met vallen en opstaan en op hun eigen manier.